Με μεγάλη επιτυχία και σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση του βιβλίου της διεθνούς φήμης οικονομολόγου Mariana Mazzucato “Το επιχειρηματικό κράτος – Ανατρέποντας μύθους“, στις 19 Μαΐου στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Η εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε από τις Εκδόσεις Κριτική και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, κατάφερε να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον πάνω από 250 παρευρισκόμενων, χάρη στην κεντρική ομιλήτρια Μ. Mazzucato, η οποία ήρθε αποφασισμένη, και το πέτυχε, να καταρρίψει τον μύθο ότι το κράτος δεν καινοτομεί και δεν πρέπει να κάνει παραγωγικές επενδύσεις.
Η ιταλικής καταγωγής και αγγλοσαξονικής εκπαίδευσης συγγραφέας εστίασε στο πώς μπορούν να δημιουργηθούν ενδιαφέρουσες και δυναμικές συνεργασίες και συνέργειες μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ειδικά όσον αφορά την προώθηση της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας. Το θέμα δεν είναι ο δημόσιος τομέας κατά του ιδιωτικού, αλλά τι είδους δημόσιο τομέα και τι είδους ιδιωτικό τομέα χρειάζεται μια χώρα και ποια πρέπει να είναι η σχέση τους.
Το βιβλίο της καθηγήτριας Mariana Mazzucato (Πανεπιστήμιο Sussex) αποτελεί σημείο αναφοράς στη διεθνή συζήτηση για τη σχέση του κράτους με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα, έχοντας ήδη μεταφραστεί σε επτά γλώσσες εκτός της Ελληνικής. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης, η εκδότρια των Εκδόσεων Κριτική Μάγγη Μίνογλου, “πρόκειται για ένα ετερόδοξο βιβλίο με ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα και για το μέλλον της και το πώς θα βγούμε από αυτό το οικονομικό αδιέξοδο”.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες ήταν οι ομιλίες του αναπληρωτή Υπουργού Έρευνας και Καινοτομίας Κώστα Φωτάκη που προσφώνησε τη συγγραφέα, της Δρ. Εύης Σαχίνη, διευθύντριας του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, του κ. Γιάννη Καλογήρου, καθηγητή Τεχνολογικής, Οικονομικής και Βιομηχανικής Στρατηγικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, του κ. Κωστή Βαΐτσου, ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο Kώστας Φωτάκης αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στο ευρωπαϊκό παράδοξο, το γεγονός δηλαδή ότι ενώ στην Ευρώπη υπάρχει καλή έρευνα, η αξιοποίησή της υστερεί, και σε χώρες σαν τη δική μας το παράδοξο αυτό εμφανίζεται ακόμα πιο έντονα. Ο υπουργός επισήμανε στην ομιλία του ότι υπάρχει εξαιρετική επιστημονική παραγωγή, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει και μεγάλο χάσμα καινοτομίας. “Στα πρώτα στάδια των επενδύσεων ο επιχειρηματικός κίνδυνος είναι μεγάλος και αυτό το ρίσκο καλείται να πάρει το κράτος που θα πρέπει να παίξει τον ρόλο του διευκολυντή για τη δημιουργία ευκαιριών και ταυτόχρονα διαμορφωτή του περιβάλλοντος εκείνου, όπου θα ανθίσουν αυτές οι ευκαιρίες. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο, το επιστημονικό έργο της Mariana Mazzucato είναι πολύ σημαντικό και πολύ χρήσιμο, και πραγματικά προσβλέπουμε στη συνεισφορά της στη συζήτηση που έχουμε ανοίξει για τη διαμόρφωση αυτών των πολιτικών και την υλοποίησή τους” υπογράμμισε ο υπουργός.
Στην συνέχεια τον λόγο πήρε η Δρ Εύη Σαχίνη, η οποία τόνισε: “Η κεντρική συνεισφορά του βιβλίου της Mariana Mazzucato ‘Tο Επιχειρηματικό Kράτος’ βρίσκεται ακριβώς στον υπότιτλό του ‘ανατρέποντας μύθους’. Στην ουσία η ανατροπή των μύθων είναι η ανασκευή των κυρίαρχων οικονομικών δογμάτων. Σύμφωνα με τη συγγραφέα, το κράτος όχι μόνο προστατεύει ενεργητικά την ιδιωτική πρωτοβουλία και επιχειρηματικότητα, αλλά αναλαμβάνει και ρίσκα τα οποία ο ιδιωτικός τομέας όχι μόνο δεν αναλαμβάνει, αλλά πολύ συχνά εξαρτά την τεχνογνωσία και την κερδοφορία του πάνω σε αυτά τα ρίσκα. Η συγγραφέας δείχνει ότι το κράτος διαδραματίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη διαδικασία παραγωγής πλούτου από δραστηριότητες έντασης γνώσης, ως χρηματοδότης καινοτόμων και ρηξικέλευθων ιδεών, ακριβώς όταν οι προοπτικές επιβίωσης αυτών φαίνονται τόσο μικρές και φθίνουσες, όταν δηλαδή καμία ιδιωτικά προερχόμενη οικονομική αποτίμηση δεν θα τις εκτιμούσε ως οικονομικά συμφέρουσες. Το επιτυγχάνει, δε αυτό, αναλύοντας πλήθος παραδειγμάτων της ιστορίας της τεχνολογίας στον 20ο και 21ο αιώνα στις ΗΠΑ, όπου η κρατική ανάμιξη θεωρείται έγκλημα καθοσιώσεως”.
“Αν και δεν είναι η πρώτη -στη γραμμή των ετερόδοξων οικονομολόγων- που δείχνει την ωφέλιμη πτυχή της κρατικής παρέμβασης, ωστόσο, είναι η πρώτη που το κάνει με τέτοια έμφαση και πλούτο παραδειγμάτων με τα οποία ένα ευρύτερο κοινό είναι εξοικειωμένο, αποτελώντας έτσι μία από τις αιτίες που το μήνυμά της διαχύθηκε σε διεθνές επίπεδο. Σε μία χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου δηλαδή ο κρατικός τομέας είναι πολύ σημαντικός και κυρίαρχος (παράδειγμα: κρατικών προμηθειών), η περιστολή των δαπανών θα πρέπει να συνοδευτεί από μία αύξηση των κρατικών επενδύσεων σε αυτούς τους τομείς που ενέχουν τη μεγαλύτερη δυναμική θετικών επιδράσεων και διαχύσεων στην ευρύτερη οικονομία -η στόχευση δηλαδή των κρατικών επενδύσεων θα πρέπει να είναι επιλεκτική και έξυπνη” επισήμανε στην ομιλία της η Ε. Σαχίνη.
Ο Kωστής Βαΐτσος υπογράμμισε, μεταξύ άλλων, στην ομιλία του ότι: “Το διεθνώς αναγνωρισμένο βιβλίο της Μ. Mazzucato είναι ιδιαίτερα επίκαιρο για τις τεκταινόμενες κρίσιμες αναπτυξιακές προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ελληνική οικονομία της βαθιάς κρίσης. Το βιβλίο αποφεύγει τις απλουστευτικές γενικεύσεις, καθαρά ιδεολογικού περιεχομένου, για ένα ‘λιγότερο ή περισσότερο’ Κράτος. Αντίθετα, επικεντρώνεται στις πιο σύνθετες και οπωσδήποτε όχι αυτόματες απαιτήσεις για το είδος του ιδιωτικού τομέα και το είδος καθώς και του ρόλου του δημοσίου που έχουν ανάγκη οι αναπτυξιακές επιλογές μιας σύγχρονης, δίκαιης και παραγωγικά αποτελεσματικής κοινωνίας”.
Ο καθηγητής Γιάννης Καλογήρου, που έχει προλογίσει και την ελληνική έκδοση, αναφέρθηκε στο έργο της Mariana Mazzucato και στη μεγάλη επιτυχία της με αυτό το βιβλίο “που δεν είναι άλλη από το γεγονός ότι ξαναέβαλε στην ατζέντα, το κράτος και το ερώτημα ‘ποιον ρόλο πρέπει να διαδραματίζει και πότε πρέπει να παρεμβαίνει’, σε μια περίοδο που το κράτος για πολλούς λόγους θεωρείται ότι πρέπει να φύγει μακριά. Σχετικά με το πότε πρέπει να παρεμβαίνει το κράτος η απάντηση δεν είναι άλλη από το γεγονός ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει για να χρηματοδοτήσει καινοτόμα εγχειρήματα σε πρώιμο στάδιο. Όταν δηλαδή μια ιδέα κινδυνεύει να μην αξιοποιηθεί λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, όταν δηλαδή κινδυνεύει να πέσει στη κοιλάδα του θανάτου, το κράτος θα πρέπει να αναλάβει το ρίσκο της χρηματοδότησης για να υπάρξει καινοτομία & ανάπτυξη προϊόντος”.
Και αφού όλα ξεκινούν και τελειώνουν στο κύριο ερώτημα ‘Ποιος (πρέπει να) είναι ο ρόλος του κράτους;’, η απάντηση ήρθε από τη Μariana Mazzucato, η οποία τόνισε ότι: “Το κράτος θα πρέπει να δημιουργεί την αγορά και να ορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού και όχι να τη διορθώνει. Φυσικά, για να το πετύχει αυτό πρέπει να δοθούν τρεις μεγάλες μάχες σε τρεις κατευθύνσεις: έξυπνη ανάπτυξη (δηλαδή καινοτομία σε μεγαλύτερο βαθμό), βιώσιμη ανάπτυξη (πιο πράσινη ανάπτυξη) και τέλος ανάπτυξη με ανοικτή πρόσβαση (και συνεπώς λιγότερες ανισότητες). Μέχρι τώρα η κραταιά αντίληψη είναι ότι το κράτος πρέπει να θέτει τους κανόνες του παιχνιδιού, να διορθώνει τις αποτυχίες της αγοράς, να παίρνει το ρίσκο και να διευκολύνει τον ιδιωτικό τομέα, βγαίνοντας στη συνέχεια από τη μέση, για να αφήσει ελεύθερο το πεδίο δράσης στους ‘επαναστάτες’ του ιδιωτικού τομέα. Ήρθε όμως η ώρα να θέσουμε νέα ερωτήματα περί οικονομικής στρατηγικής, όπως για παράδειγμα:
• Πώς θα εξελιχθεί ο δημόσιος τομέας μέσα από τη δημιουργία επενδύσεων (επεκτείνοντας τα όρια της αγοράς);
• Πώς θα χτίσουμε δημόσιους οργανισμούς που θα καλωσορίσουν τον πειραματισμό και τα λάθη;
• Πώς θα ενσωματώσουμε στην κοινωνία το ρίσκο και τις ανταμοιβές, με ανανεώσιμα κεφάλαια (revolving fund) για μελλοντικές καινοτομίες και κοινωνική πρόνοια;”
Η M. Mazzucato αναφέρθηκε στον καθοριστικό ρόλο του δημόσιου τομέα στην ανάπτυξη ριζικών καινοτομιών, τις οποίες στη συνέχεια αξιοποιεί ο ιδιωτικός τομέας. Όπως άλλωστε χαρακτηριστικά αναφέρει στο βιβλίο της “δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τον ιδιωτικό τομέα σαν ένα λιοντάρι στο κλουβί που πρέπει να απελευθερωθεί με την απομάκρυνση των εμποδίων που το κρατούν δέσμιο (π.χ. φορολογικοί συντελεστές, φοροαπαλλαγές και το επίπεδο της γραφειοκρατίας), αλλά σαν ένα κατοικίδιο ζώο (μια γάτα), εξού και το εξώφυλλο του βιβλίου, που πρέπει να ενθαρρυνθεί και να μετατραπεί σε λιοντάρι”.
“Και για να αλλάξει η θεώρησή μας θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να αντιστρέψουμε τελείως την εικόνα του βαρετού και γραφειοκρατικού κράτους και να δώσουμε νέα διάσταση στον δημόσιο τομέα, που θα μπορεί να δημιουργεί οράματα και αποστολές, και όχι απλά να διορθώνει τα κακώς κείμενα” υπογράμμισε η M. Mazzucato.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε σε πιο χαλαρό κλίμα με τον οίνο να ευφραίνει την καρδία και τους παρευρισκόμενους να έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν την ενδιαφέρουσα συζήτηση για το “Επιχειρηματικό Κράτος”, εκτός αίθουσας, παρουσία φυσικά της διάσημης οικονομολόγου.
Τα βίντεο και οι παρουσιάσεις των ομιλητών, μαζί με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, διατίθενται στην ιστοσελίδα της εκδήλωσης http://www.ekt.gr/el/events/19849. Επίσης, στο κανάλι του ΕΚΤ στο Youtube (https://www.youtube.com/watch?v=6oqE39hZadM) μπορείτε να δείτε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξη που έδωσε στο ΕΚΤ η M. Mazzucato.
Την επόμενη ημέρα, η Μ. Mazzucato ήταν προσκεκλημένη σε εκδήλωση στο Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων όπου συμμετείχε σε συζήτηση με θέμα “Η Δημόσια Επένδυση για την Έρευνα και την Καινοτομία σε καιρό κρίσης”, στην οποία συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, ο Αν. Υπουργός Έρευνας και Καινοτομίας Κώστας Φωτάκης, ο Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας Θωμάς Μαλούτας και ο Πρόεδρος Νίκος Θεοχαράκης και τα μέλη της Εθνικής Επιτροπής Εκπαίδευσης, Έρευνας και Ανάπτυξης.
Περισσότερες πληροφορίες για τη συγγραφέα και το έργο της διατίθενται στην προσωπική της ιστοσελίδα www.marianamazzucato.com, ενώ για το βιβλίο στην ιστοσελίδα των Εκδόσεων Κριτική http://kritiki.gr/product/to-epixeirimatiko-kratos.
Διευθύνσεις στο Διαδίκτυο
Παρουσίαση του βιβλίου “Το Επιχειρηματικό Κράτος” της Μ. Mazzucato
(Βίντεο – Φωτογραφίες – Παρουσιάσεις) http://www.ekt.gr/el/events/19849
